Wskazania i kierunki działania

Jednym z kierunków nowoczesnej farmacji jest dążenie do miejscowego podawania leków tam, gdzie występują objawy, aby – o ile to możliwe – nie obciążać metabolizmu całego organizmu, jeśli nie jest to konieczne. Stosowanie miejscowe leków ogranicza ryzyko ogólnoustrojowych działań niepożądanych. Znakomitym przykładem takiego działania są właśnie krople do nosa łagodzące katar, czyli wysięk i obrzęk. Skuteczną i z powodzeniem stosowaną miejscowo w leczeniu kataru substancją jest ksylometazolina. Jej mechanizm działania polega na miejscowym obkurczaniu naczyń krwionośnych, co prowadzi do zmniejszenia przekrwienia i obrzęku błony śluzowej nosa oraz ilość wydzieliny. Zastosowanie kropli z ksylometazoliną daje szybką i długotrwałą ulgę pacjentom z uczuciem zatkanego nosa ułatwiając oddychanie przez nos, a działanie leku rozpoczyna się już w ciągu dwóch minut po podaniu i utrzymuje się nawet do dwunastu godzin.

Ksylometazolina jest zalecana głównie w leczeniu przekrwienia błony śluzowej nosa występującego w przebiegu przeziębienia, kataru siennego oraz alergicznego zapalenia błony śluzowej. Jest ona stosowana również w zapaleniu zatok, gdyż skutecznie ułatwia odpływ wydzieliny z zapalnie zmienionych zatok przynosowych. Ponadto, dzięki zdolności do zmniejszania przekrwienia błony śluzowej jamy nosowo-gardłowej, ksylometazolina może być stosowana wspomagająco w zapaleniu ucha środkowego.

Przykładem porównawczym wskazującym większe bezpieczeństwo stosowania w leczeniu kataru leków miejscowych wobec działających ogólnie, może być wchodząca w skład złożonych leków „na przeziębienie” pseudoefedryna. Wykazano, że stosowanie pseudoefedryny, działającej ogólnoustrojowo wiąże się z większym ryzykiem działań niepożądanych, zwłaszcza u pacjentów z chorobami układu sercowo-naczyniowego, u których może dojść do przyspieszenia pracy serca i wzrostu ciśnienia krwi. Możliwe działania niepożądane stosowania pseudoefedryny to także nudności, nerwowość, zaburzenia snu, zawroty głowy, a także przewlekła suchość w jamie ustnej. W 2023 roku Europejska Agencja Leków przeprowadziła szczegółową ocenę bezpieczeństwa leków zawierających pseudoefedrynę i analiza ta wykazała związek między jej stosowaniem, a ryzykiem wystąpienia rzadkich, lecz poważnych schorzeń neurologicznych: zespołu tylnej odwracalnej encefalopatii oraz zespołu odwracalnego skurczu naczyń mózgowych. Oba te zespoły mogą prowadzić do zmniejszenia dopływu krwi do mózgu, powodując objawy takie jak: nagły, silny ból głowy, nudności, wymioty, zaburzenia widzenia, splątanie oraz drgawki. W związku z tym Agencja ogłosiła, że leki zawierające pseudoefedrynę nie powinny być stosowane u pacjentów z ciężkim lub niekontrolowanym nadciśnieniem tętniczym, a także u osób z ciężką ostrą lub przewlekłą chorobą nerek bądź ich niewydolnością. Dodatkowo, pacjenci powinni być poinformowani o konieczności natychmiastowego przerwania stosowania leków z pseudoefedryną w przypadku wystąpienia niepokojących objawów.